Najlepsze odmiany soi do uprawy w Polsce
Produkcja soi na świecie związana jest z jej szerokim wykorzystaniem na cele konsumpcyjne i paszowe.
Nasiona soi charakteryzują się unikalnym składem chemicznym, na który składa się duża zawartość białka (ok. 40%) oraz tłuszczu (ok. 20%). Ze względu na dużą wartość biologiczną białka, soja jest uważana na najważniejszą roślinę białkową na świecie. Może być stosowana zamiennie z białkiem pochodzącym z mięsa, ponieważ dostarcza wszystkich niezbędnych aminokwasów. Jest przy tym zdrowsza, bo zawiera więcej nienasyconych kwasów tłuszczowych. Śruta sojowa, powstała po ekstrakcji oleju jest najważniejszym źródłem białka stosowanym w żywieniu zwierząt hodowlanych. Głównym powodem jej wysokiej popularności jest unikatowa kompozycja aminokwasów, która uzupełnia skład aminokwasowy pasz zbożowych, co jest szczególnie ważne w przypadku żywienia drobiu i trzody chlewnej. Nasiona soi dostarczają również witamin zwłaszcza z grupy B oraz składników mineralnych.
W ciągu ostatnich 30-lat światowa produkcja soi wzrosła ponad 3-krotnie i w 2017 roku przekroczyła 350 mln ton. Największym importerem soi na świecie są Chiny, a następnie kraje Unii Europejskiej, które kupują głównie poekstrakcyjną śrutę sojową. Polska sprowadza rocznie ponad 2 mln ton śruty sojowej, ponieważ rodzima produkcja jest w stanie zaspokoić tylko około 30% zapotrzebowania na białko paszowe. Postęp w hodowli soi, objawiający się wzrostem liczby nowych odmian, przystosowanych do uprawy w warunkach naszego kraju, wyraźnie przyczynia się do rozpowszechnienia uprawy tego gatunku w Polsce, co może prowadzić do wzrostu opłacalności produkcji zwierzęcej poprzez obniżenie kosztów produkcji. Jest również szansą na większe uniezależnienie się naszego kraju od importowanej śruty sojowej, która niemal w 90% jest genetycznie modyfikowana.
Do 2012 roku na Krajowej Liście Odmian znajdowały się tylko 2 odmiany soi hodowli krajowej, które w warunkach produkcyjnych Polski południowo-wschodniej plonowały na poziomie 1,5-2,5 t/ha (w doświadczeniach COBORU 2,5-3,2 t/ha), w zależności od warunków pogodowych. Jednak zainteresowanie rolników uprawą tego gatunku było znikome. Dopiero w ostatnich latach pojawiło się kilka czynników, które zaczęły sprzyjać uprawie soi. Do najważniejszych należą: duże zapotrzebowanie na białko roślinne, wysoka cena importowanej śruty sojowej, dopłaty do roślin wysokobiałkowych, pojawienie się podmiotów skupujących nasiona soi, upowszechnianie uprawy soi niemodyfikowanej genetycznie, czy wreszcie obserwowane w ostatnich latach ocieplanie się klimatu (soja jest rośliną ciepłolubną). Wzrost zainteresowana soją wiąże się także z postępem biologicznym i poszerzeniem oferty odmianowej. Zainteresowanie uprawą tego gatunku jest duże nie tylko w Polsce, ale także w Europie, dlatego od wielu lat w różnych ośrodkach naukowych prowadzone są prace hodowlane. Dzięki temu Krajowa Lista Odmian zaczęła się rozszerzać w ostatnich latach, głównie o odmiany zagraniczne. W 2017 r. zostało wpisanych do krajowego rejestru 6 odmian soi, a w 2018 i 2019 r. po 5 odmian. Obecnie w Krajowym Rejestrze znajdują się 22 odmiany soi, przy czym tylko trzy z nich (Aldana, Augusta, Erica) pochodzą z krajowej hodowli (Tabela 1).
Wielkość uzyskiwanego plonu oraz zawartość składników pokarmowych w nasionach soi uzależniona jest od wielu czynników, w szczególności od odmiany, warunków pogodowych w okresie wegetacji oraz stosowanej agrotechniki. Bardzo ważny jest odpowiedni dobór odmian do warunków regionu i gospodarstwa. Długość okresu wegetacyjnego w Polsce jest zróżnicowana, zwłaszcza pomiędzy częścią północną i północno-wschodnią a południową i południowo-zachodnią, gdzie różnica może wynosić 30, a nawet do 40 dni. Dlatego odmiany wczesne można uprawiać w niemal wszystkich regionach kraju z wyjątkiem terenów podgórskich i krańców północnych, średniowczesne mogą być uprawiane w południowej i środkowej części Polski, natomiast odmiany późne zalecane są do uprawy jedynie w południowej i południowo-zachodniej części kraju, gdzie okres wegetacyjny jest najdłuższy i jest bardzo małe zagrożenie, że rośliny nie dojrzeją. Średni plon nasion soi w doświadczeniach COBORU w 2018 r. wynosił 37,3 dt/ha, przy czym najwyżej na ogół plonują odmiany późne i bardzo późne, a najniższy plon uzyskuje się z odmian wczesnych i bardzo wczesnych (Tabela 1).
W ramach Inicjatywy Białkowej COBORU w ostatnich latach został rozszerzony zakres doświadczalnictwa odmianowego roślin strączkowych, w tym także soi na teren całego kraju i na podstawie wyników prowadzonych doświadczeń Centralny Ośrodek Badań Odmian Roślin Rolniczych prowadzi rekomendację najlepszych odmian do uprawy w poszczególnych województwach (Tabela 2). Decydując się na uprawę soi warto sięgać po te wskazówki.
Dr hab. Mariola Staniak
IUNG-PIB w Puławach
