Dobór odmian kukurydzy

Trafny wybór zwiększa potencjał plonowania kukurydzy, a więc i szanse na powodzenie uprawy.

Dobór właściwej odmiany do rejonu uprawy, warunków środowiska i kierunku użytkowania kukurydzy jest jednym z ważniejszych czynników plonowania.
Kukurydza jest uprawiana przede wszystkim w celu uzyskania dwóch produktów użytkowych: ziarna albo plonu ogólnego suchej masy roślin z możliwie dużym udziałem kolb. Znaczenie obfitego plonu kolb zmniejsza się w przypadku odmian hodowanych w kierunku uzyskania dużej masy strawnej, zawartej w wegetatywnej frakcji roślin. Modyfikacją paszowego wykorzystania ziarna jest kiszonka z ześrutowanych kolb kukurydzy (CCM).
Każde z wymienionych zastosowań kukurydzy wymaga nieco innych cech, którymi powinny charakteryzować się odmiany.

Optymalną odmianę ziarnową powinny charakteryzować:

zdolność tworzenia dużych plonów ziarna w rejonach, gdzie taka produkcja jest możliwa,
odpowiednią wczesność, tj. możliwość rozwoju w niższych temperaturach oraz dojrzewanie i dosychanie ziarna w polu przy utrzymujących się zielonych liściach („stay green”) przed planowanym terminem zbioru,
generatywny typ roślin (niezbyt wysokie łodygi bez skłonności do krzewienia), o małej podatności na szkodniki i choroby (zwłaszcza na omacnicę prosowiankę i choroby fuzaryjne), dużą odporność na wyleganie,
w przypadku uprawy kukurydzy dla przemysłu młynarskiego, ziarno  powinno być typu szklistego (flint), podczas przerobu kruszyć się na małe fragmenty, a dla produkcji skrobi i do fermentacji – typu mączystego, w większości zębokształtne (dent)
możliwie mała podatność na warunki stresowe, a zwłaszcza okresowe niedobory wody.
U odmian kiszonkowych preferuje się:

duży plon ogólny suchej masy o korzystnej strukturze tj. dużym udziale kolb i wysokiej koncentracji energii,
wczesność odpowiednią do zamierzonego terminu zbioru: w środkowej części kraju, przy przeciętnym przebiegu pogody dojrzałość kiszonkową odmian wczesnych już na początku września a nawet w końcu sierpnia, a odmian późniejszych, bardziej plennych, pod koniec września,
wysoką strawność wegetatywnych części roślin. Ta cecha jest przedmiotem dużego zainteresowania hodowców kukurydzy. Masa łodyg i liści o wyższej strawności jest efektywniej wykorzystywana przez bydło. Pod tym względem stwierdza się dość duże różnice odmianowe; niektóre hodowle już tworzą odmiany o podwyższonej strawności celulozowej frakcji roślin. U takich odmian duży udział kolb w strukturze plonu jest nieco mniej ważny.

Ponadto, jako uniwersalne kryteria doboru do uprawy należy uwzględnić następujące cechy fizjologiczne i odpornościowe odmian:
reakcja na chłody i niekorzystne zjawiska początkowej fazy wzrostu. Newralgiczny dla kukurydzy jest okres kiełkowania, wschodów i początku wegetacji. Wigor początkowy poszczególnych odmian jest dość wyraźnie zróżnicowany.
podatność na choroby. Przy uprawie na ziarno najważniejszą chorobą pochodzenia grzybowego jest fuzaryjna zgorzel łodyg powodująca wyleganie dojrzewających roślin. Stopień podatności odmian na fuzariozy jest warunkowany genetycznie i warto to uwzględnić przy przewidywanym opóźnieniu zbioru kukurydzy, tym bardziej, że opanowanie kolb przez grzyby Fusarium przeważnie jest równoznaczne ze zwiększoną ilością mikotoksyn w paszy. Występowanie innych chorób bardziej jest związane z warunkami wegetacji w danym roku. Najbardziej widoczną z tych chorób jest głownia guzowata kukurydzy znacznie obniżająca plon i wartość pokarmową paszy.
reakcja odmian na szkodniki. Różnice wrażliwości roślin wynikają głównie z różnic morfologicznych odmian (omszenie liści, twardość tkanek rośliny). Silniej atakowane są też odmiany wczesne. W rejonach największego zagrożenia przez omacnicę prosowiankę ograniczenie szkodliwości zapewnią zabiegi agrotechniczne (dokładne rozdrobnienie słomy kukurydzy, głęboka orka) i unikanie monokultury.

Rejonizacja przyrodnicza wynika przede wszystkim z ilości ciepła i długości okresu sprzyjającego wegetacji kukurydzy. Najlepsze warunki termiczne występują w rejonie południowo-zachodnim i południowo-wschodnim. Kukurydzę można tam uprawiać na wszystkie kierunki użytkowania, a ponadto poprzez dobór odmian o różnej wczesności, możliwe jest wydłużenie optymalnego terminu zbioru. Nieco mniej pewne dojrzewanie ziarna ma miejsce w rejonie środkowym, natomiast dojrzałość kiszonkową powinny tam uzyskać odmiany prawie z całego zakresu wczesności. W rejonie północnym wysoką jakość plonu w użytkowaniu na kiszonkę dają odmiany wczesne i średniowczesne oraz część średniopóźnych. Nie zaleca się tam uprawy na suche ziarno, choć użycie do tego celu wczesnych odmian w latach o przeciętnym przebiegu pogody lub latach ciepłych, może również dać dobre efekty. Rozmieszczenie upraw kukurydzy na terenie kraju jest znacznie zróżnicowane, co wynika przede wszystkim z przyczyn przyrodniczych, ale także ekonomicznych (lokalne zapotrzebowanie na ziarno lub paszę z całych roślin, dostępność technicznych środków produkcji).

W Polsce wczesność odmian kukurydzy określana jest skalą FAO, polegającą na porównaniu wilgotności ziarna lub zawartości suchej masy w całych roślinach u odmiany ocenianej i u odmian – wzorców wczesności, którym wcześniej przypisano pewne liczby, np. FAO 180, 220, 270 (większa liczba – późniejsza odmiana). Odmian późniejszych niż FAO 300 nie zaleca się uprawiać w Polsce na paszę z całych roślin a tym bardziej na ziarno, z uwagi na zbyt duże ryzyko nie osiągnięcia właściwej dojrzałości; mogą natomiast być uprawiane na cele energetyczne. Ponieważ wzorce wczesności w poszczególnych krajach są różne, nie można bezkrytycznie przyjmować oznaczeń wczesności odmian pochodzących z innych warunków klimatycznych. Z wczesnością odmian w największym stopniu wiąże się zakres ich użytkowania. Odmiany wczesne, do FAO 220 oraz średniowczesne (do FAO 250), są przydatne na ogół do wszystkich celów użytkowych, jednak niektóre cechy odmian, jak np. większa masa wegetatywna i lepsza jej strawność – wskazują na większą przydatność do uprawy na kiszonkę, a mniejszy udział rdzeni kolbowych – do produkcji CCM. Odmiany średniopóźne (FAO 260-290 a nawet 300) mają zastosowanie głównie w produkcji kiszonek. Przy uprawie na suche ziarno w mniej korzystnych warunkach termicznych, mogą nie osiągnąć odpowiedniej dojrzałości. Odmiany te dobrze się sprawdzają w warunkach dostatku ciepła i długiego okresu wegetacji oraz przy przewidywanym opóźnieniu zbioru – pod warunkiem, że są mało podatne na fuzariozy i wyleganie łodygowe.
Przy zakupie odmiany dla swoich potrzeb warto wziąć pod uwagę wyniki doświadczeń prowadzonych w ramach Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego (PDO). Wyniki PDO dają odpowiedzi na pytania dotyczące przede wszystkim plonowania. Odmiany sprawdzone i zarejestrowane w naszych warunkach klimatycznych dają większą gwarancję powodzenia uprawy, niż pochodzące ze wspólnotowego katalogu odmian (CCA).

Karolina Piecuch
COBORU Słupia Wielka