Co gryzie gorczycę?
Gorczyca biała to jedna z najbardziej niezawodnych roślin międzyplonowych.
Głównym zadaniem międzyplonów jest zapobieganie erozji wierzchniej warstwy gleby, zwiększanie biologicznej aktywności i żyzności gleby oraz wzbogacenie jej w materię organiczną i poprawa struktury.
Gorczyca może być wysiewana praktycznie na wszystkich glebach z wyjątkiem tych zlewnych. Jest to gatunek, który wytwarza bardzo obfity i głęboki system korzeniowy, przez co wpływa na polepszenie struktury gruzełkowatej oraz umożliwia dopływ powietrza i wody do głębszych warstw gleby. Dodatkowo korzenie gorczycy, przerastają tzw. podeszwę płużną, czyli twardą, nieprzepuszczalną warstwę gleby, która powstaje na skutek wykonywania przez kilka lat orki na tę samą głębokość. Gorczyca wysiana w I dekadzie sierpnia wytwarza bardzo dużą biomasę organiczną, dzięki czemu w sposób naturalny staje się biologicznym czynnikiem zagłuszającym kiełkowanie i wzrost chwastów a po przyoraniu wprowadza do gleby duże ilości materii organicznej. Przyjmuje się, że dobrze rozwinięta gorczyca przyorana jako nawóz zielony, może zastąpić około 15-20 ton obornika. Ponadto międzyplon gorczycowy traktowany jest także jako czynnik fitosanitarny w zmianowaniu zbożowym. Niektóre odmiany (np. Metex czy Barka), posiadają właściwości antymątwikowe dlatego tak często wykorzystywane są jako roślina mulczująca przed siewem buraków cukrowych, gdyż po przemarznięciu, łatwo się kruszy i nie ma z nimi większych problemów podczas wykonywania uprawek doprawiających glebę.
Największą jednak zaletą gorczycy białej, jest fakt, że jej nasiona są stosunkowo tanie i łatwo dostępne, a samo wysianie jako rośliny międzyplonowej nie wymaga specjalistycznego sprzętu. Cena za 1 kg nasion waha się od 1 do 3 zł, co przy siewie w granicach 15- 25 kg/ha, daje koszt rzędu od 15 do 75 zł/ha.
Niestety siew gorczycy jako rośliny międzyplonowej może również nieść ze sobą ryzyko nagromadzenia się w agrofitocenozie wspólnych dla tej rodziny (kapustnych), agrofagów szczególnie niebezpiecznych dla np. rzepaku ozimego. W tym roku w okresie II dekady września wystąpiło bardzo duże nasilenie, wręcz inwazja szkodnika roślin kapustnych – gnatarza rzepakowca. Przyczyną tak dużego nasilenia były sprzyjające warunki atmosferyczne – ciepły i suchy sierpień oraz wrzesień.
Gnatarz rzepakowiec jest to błonkówka z rodziny pilarzowatych, długość około 6-8 mm. Larwa początkowo szaro-zielona, później czarna z podłużnym jaśniejszym pasem, przebiegającymi wzdłuż tułowia. Gnatarz ma dwa pokolenia w ciągu roku, wylot błonkówek następuje w maju, samica składa jaja do wnętrza tkanki rośliny żywicielskiej. Larwy żerują na roślinach np. rzepaku, gorczycy czy na chwastach z rodziny kapustnych, następnie schodzą do gleby, gdzie część z nich przepoczwarcza się, dając osobniki drugiego pokolenia. To właśnie larwy drugiego pokolenia pojawiają się we wrześniu i intensywnie żerują na młodych roślinach rzepaku ozimego oraz na gorczycy białej wysianej jako roślina międzyplonowa i nie rzadko na chwastach z rodziny kapustnych. Larwy początkowo zeskrobują, jedynie miękisz i wygryzają niewielkie dziurki. Przez to, że młode larwy początkowo żerują jedynie na dolnej stronie blaszki liściowej, są praktycznie niezauważalne. Często niedoświadczeni plantatorzy wczesne żerowanie gnatarza, przypisują innym jesiennym szkodnikom rzepaku ozimego, np. pchełkom, rolnicom czy ślimakom. Jest to niestety bardzo duży błąd ze strony plantatorów, gdyż w momencie pojawienia się starszych larw, następuje masowe ogołacanie roślin z całych liści, larwa pozostawia jedynie grubsze nerwy, kwiatostany i łuszczyny, tworząc tzw. gołożery. Przy masowym pojawie i przy braku jakiejkolwiek ochrony, szkodnik ten potrafi zniszczyć plantację rzepaku ozimego czy gorczycy białej, w ciągu zaledwie 3-5 dni. Niezwalczone, wyrośnięte i dobrze odżywione larwy gnatarza rzepakowca, po zakończeniu rozwoju schodzą do gleby, gdzie zimują w ziemnych kokonach, aby przepoczwarczyć się na wiosnę następnego roku, dając kolejne pokolenie, które zacznie swoje żerowanie w maju na roślinach rzepaku ozimego, jarego czy rozsadach warzyw kapustnych.
W okresie początku września, kiedy rzepak ozimy osiąga fazę 1-2 liści właściwych (BBCH 11-12), a gorczyca biała (wysiana jako międzyplon), wchodzi w końcową fazę wydłużania pędu głównego (BBCH 39), próg ekonomicznej szkodliwości dla gnatarza (II pokolenie) wynosi zaledwie 1 larwa/roślinę. Natomiast w okresie wiosennym, czyli III dekada maja i I dekada czerwca (I pokolenie gnatarza), próg ekonomicznej szkodliwości dla tego szkodnika, wynosi 3-4 larwy/roślinę. Pamiętajmy, żeby zabieg insektycydowy był skuteczny to należy go wykonać w okresie występowania larw pokolenia najmłodszego, usadowionych na dolnej stronie blaszki liściowej rzepaku ozimego, jarego czy gorczycy białej. Obecnie plantatorzy mają do dyspozycji jedynie dwie s.cz.: deltametrynę (np. Decis Mega 50 EW, Delta 50 EW) oraz lambda-cyhalotrynę (np. Karate Zeon 050 CS), które mogą zastosować jednorazowo w maksymalnej zalecanej dawce 0,15 l/ha.
dr inż. Tomasz R. Sekutowski
IUNG – PIB w Puławach
Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli we Wrocławiu
